Xuân về - Khám phá nét kiến trúc, nghệ thuật Di tích Đình Cả

Văn Khê có truyền thống văn hóa khá phong phú mang đậm bản sắc văn hóa đồng bằng sông Hồng, được thể hiện qua các lễ hội dân gian truyền thống, đặc biệt là Di tích kiến trúc, nghệ thuật Đình Cả.

Đình Cả nằm trên địa bàn thôn Khê Ngoại, xã Văn Khê. Theo các cụ cao niên trong làng kể ở đình Cả thờ Hoàng Tuyển, hiệu là Quốc Hoàng đại vương, người đã có công giúp Hùng Duệ Vương đánh tan quân Thục. Đình Cả đã được nhà nước xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia từ năm 1997.

Xuân về - Khám phá nét kiến trúc, nghệ thuật Di tích Đình Cả - Ảnh 1.

Toàn cảnh Di tích Đình Cả, xã Văn Khê

Đình được xây dựng trên một khu đất rộng thuộc địa phận xóm Chùa, sát đường liên xã. Tục truyền đình Cả được làm trên lưng con phượng hoàng, phía trước có hồ nước trong. Theo cuốn Niên biểu Việt Nam và căn cứ vào tấm bia có niên hiệu Cảnh Hưng (1740 -1786) lưu trong đình kết hợp với kiểu dáng kiến trúc hiện còn cùng với nghệ thuật điêu khắc dân gian của ngôi đình cho thấy đình được xây dựng vào khoảng đầu thế kỷ XVIII. Kiến trúc ngôi đình theo kiểu chữ "Công" và quay về hướng tây chếch nam.

Toà Đại đình gồm 5 gian 2 mái, 6 hàng chân, cách thức kiểu giá chiêng chồng rường hạ bẩy. Từ cột cái đến các cột quân là những khối gỗ to gác lên nhau đỡ đòn tay tạo thành bức cốn nách chạm khắc các hình vân xoắn, đao mác trau chuốt, điêu luyện. Từ cột quân đến cột hiên vươn ra hai mái là hai kẻ to, nặng được đục chạm mặt hình rồng vây mác tua tủa, hai bên thân tròn, đuôi thẳng như đuôi cá, xung quanh chạm khắc hình vân xoắn, đao mác, sóng nước, hoa lá ,… xung quanh Đại đình có khung cửa làm theo kiểu thượng song hạ xây tường. Riêng ba cửa chính giữa được làm theo kiểu thượng song hạ bản, tạo cho đình sự thông thoáng, mát mẻ.

Xuân về - Khám phá nét kiến trúc, nghệ thuật Di tích Đình Cả - Ảnh 2.

Ống muống được xây nối liền với Đại đình bởi hệ thống xà và rui, thượng lương với hệ thống cột cái gian chính giữa chạy dọc về phía sau gắn kết với toà Hậu cung chạy ngang tạo thành chữ "Công". Phần ống muống có diện tích mặt bằng khá rộng gồm 2 gian, 4 hàng chân cao bằng Đại đình. Mái được làm hai mái, toàn bộ phần ống muống được làm trần ván. Phần kết cấu được đặt trên 4 cột cái, vì kèo trên làm theo kiểu thượng rường hạ bẩy.

Hậu cung gồm 3 gian được xây theo kiểu tường hồi bít đốc nền cao hơn Đại đình có 4 hàng chân cột cái. Mái được làm theo kiểu chồng diêm, hai tầng bốn mái. Gian giữa Hậu cung làm sàn cách nền 2,10m để đặt long ngai, nơi toạ lạc của Thành hoàng làng. Phần này được ngăn cách bởi bộ cửa bức bàn vẽ trang trí tứ linh và sơn son thếp vàng lộng lẫy.

Xuân về - Khám phá nét kiến trúc, nghệ thuật Di tích Đình Cả - Ảnh 3.

Cùng với quy mô kiến trúc đồ sộ, nguy nga, đình Cả còn lưu giữ được nhiều bức chạm trổ đẹp trên các bức cốn nách, kẻ, bẩy, dép hoành, đầu dư… điển hình như: 4 bức cốn nách gian giữa toà Đại đình được trang trí chủ yếu là hình rồng với thân nhỏ, gấp khúc, vây cá chép, đao mác mập đầy, đuôi vung ra. Đầu rồng không mấy dữ tợn, bờm tóc ngắn, miệng há rộng, mũi to, mắt lồi, râu vểnh. Riêng hai bức cốn phía trong bên cạnh hình rồng ngậm chữ "Thọ" là các hoạ tiết trang trí hình trám lồng với các hoạ tiết vân xoắn, đao mác tạo nên một bức chạm khá sinh động, mạnh mẽ, nhưng không kém phần uyển chuyển.

Hai bức chạm cốn trước cửa Hậu cung trang trí là hình rồng phun nước, dưới cột nước có hình cá chép. Rồng với đuôi xoắn, đao mác mập đầy. Bên cạnh hình rồng là long mã đầu và thân được thể hiện hình rồng, 4 chân co lên trong thế phi nước đại, thần quy lạc thú bơi trong hồ nước, phượng đứng trong thế đậu cùng với các hoạ tiết sóng nước, hoa lá sen, vân xoắn, đao mác. Bức chạm bên trái được thể hiện 4 hình rồng thân nhỏ, vây mác mập đầy. Riêng hình rồng lớn thể hiện rõ đuôi xoắn tạo thành như bông hoa. Bên cạnh các hình rồng là hình phượng đậu, dưới câu đầu là một hệ thống đầu dư được trang trí theo kiểu chạm lộng. Tám đầu dư thể hiện hình rồng với tư thế nhìn thẳng, đao mác lối râu trê.

Xuân về - Khám phá nét kiến trúc, nghệ thuật Di tích Đình Cả - Ảnh 4.

Đình Cả còn có một số di vật cổ độc đáo, đặc biệt là các di vật bằng đồng và di vật là các đồ thờ bằng gỗ được trạm trổ khá tinh xảo, tỉ mỉ tạo nên sự hài hoà tinh tế mang đầy tính sáng tạo.

Cứ mỗi khi Tết đến xuân về, tại Di tích Đình Cả, người dân Văn Khê lại tổ chức lễ hội truyền thống vừa để tưởng nhớ công ơn của thành hoàng làng nhưng cũng là để nhắc nhớ truyền thống văn hóa quê hương. Lễ hội với rất nhiều những hoạt động, trong đó hấp dẫn, sôi động và mong chờ nhất là hội đấu vật truyền thống. Đây là sới vật cũng rất nổi tiếng không chỉ của Văn Khê, của Mê Linh mà đã lan rộng khắp các tỉnh thành vùng châu thổ sông Hồng và phía Bắc.